مسجد غمامه یا مسجد مصلاّ
 
زمانى كه نمازگزار در مسجدالنبى به سمت قبله مى ایستد و روى به جنوب دارد، سمت راست او غرب و سمت چپش، مدفن پیامبر(صلى الله علیه وآله) و شرق است. در امتداد شمال غربِ مسجد، در فاصله حدود سیصد مترى، چندین مسجد وجود دارد كه مهم ترین آنها مسجد غَمامه است و سیصد متر با مسجد فاصله دارد.
 
مساجد دیگر عبارتند از: «مسجد على بن ابى طالب(علیه السلام)»، «مسجد ابوبكر»، «مسجد عمربن خطاب» و «مسجد عثمان ابن عفان».
 
براى شرح موقعیت این منطقه، مسجد غمامه و دیگر مساجد آن، باید به این نكته اشاره كنیم كه در شهرهاى اسلامى سه نوع مسجد وجود داشته و دارد:
 
نخست، مسجد محل، كه براى نمازهاى روزانه مورد استفاده قرار مى گیرد.
 
دوم، مسجد جامع، كه براى نماز جمعه است.
 
و سوم، مسجد عیدگاه یا مصلاّ.
 
سوّمین مسجد، براى برگزارى نماز عید و باران ساخته مى شود و به دلیل آن كه جمعیت شركت كننده در آن زیاد است، در خارج از محدوده شهر، در یك فضاى باز بنا مى شود. عیدگاه به طور معمول، محیطى وسیع ـ حتى بدون دیوار ـ بوده و محلى براى
 
محراب ـ گاه به صورت موقت ـ در آن مشخص مى شده است.
 
میدان وسیعى كه مسجد غمامه و چند مسجد دیگر به نام خلفاى نخست در آن قرار گرفته، «مناخه» نام داشته یا بعدها به این نام تبدیل شده است. مناخه محلّ فرود شتران بود كه مسافرانِ زائر، از آنجا به عنوان بارانداز استفاده مى كردند. این میدان وسیع در كنار شهر، از زمان رسول خدا(صلى الله علیه وآله) محل اقامه نماز عید بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفا، در جایى از آن، به نماز مى ایستادند; از جمله محلى كه حضرت در سال هاى پایانى عمر خویش در آنجا اقامه نماز عید و نماز باران كرد; جایى است كه امروزه به نام مسجد مُصَلاّ یا مسجد غمامه شناخته مى شود.
 
روایات چندى حكایت از اقامه نماز عید فطر و قربان در این مصلاّ دارد; از جمله ابوسعید خُدْرى روایت كرده است كه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) روز عید فطر و قربان به مصلاّ مى آمد. ابتدا نماز مى خواند; پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران مى ایستاد و به وعظ آنان مى پرداخت. در همانجا بود كه اگر قصد اعزام سپاهى را داشت، آنان را مى فرستاد یا اگر
 
دستور دیگرى داشت اعلام مى كرد و سپس به خانه باز مى گشت.
 
افزون بر نماز عید، نماز باران (صلاة الإستسقاء) نیز به طور معمول در مصلاّى عید خوانده مى شود.
 
اقامه نماز باران در این مُصلاّ، سبب شد تا پس از استجابت دعاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مسلمانان، مسجد موجود به نام «مسجد غمامه» یا «مسجد ابر» نامگذارى شود. عبدالغنى نوشته است كه وى این وجه نام گذارى را در كتاب هاى كهن نیافته است.
 
همچنین در روایتى آمده است كه وقتى خبر مرگ نجاشى حاكم حبشه، كه از مهاجرین استقبال كرده بود، به رسول خدا(صلى الله علیه وآله) رسید، آن حضرت در محل مُصلاّ و از دور، بر جنازه نجاشى نماز میّت خواندند.
 
روایت دیگرى از ابوهریره، حكایت از آن دارد كه هر گاه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از سفر باز مى گشت و به مصلاّ مى رسید، در آنجا به سمت قبله مى ایستاد و دعا مى كرد.
 
بناى نخست آن، در زمان عمربن عبدالعزیز و در همان نقطه اى بوده است كه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نماز عید را برگزار كرد.سپس در گذر زمان، این مسجد بارها بازسازى شد و  از آن رو كه مورد استفاده عامّه مسلمانان بود، عنایت بیشترى نسبت به آن صورت گرفت. بناى فعلى آن عثمانى و از روزگار عبدالمجید اول عثمانى (حكومت از 1255 تا 1277) مى باشد كه پس از آن در زمان سلطان عبدالحمید عثمانى (1293 ـ 1327) بازسازى شد. در دوره سعودى نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد كه كتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنى به عهد سلطنت فهد نشان مى دهد.
 
طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود 13 متر و مساحت كلّ آن 338 متر بوده است. در سالهاى اخیر مسجد یاد شده با حفظ معمارى، به صورتى نو تزیین
شده است.