مسجد الثنایا
 
مسجد ثنایا، كه به نام مبارك دندان هاى شكسته پیامبر(صلى الله علیه وآله) در غزوه احد است، مسجد دیگرى است كه در دامنه كوه احد و پیش از شِعب واقع شده و در فاصله پانصد قدمى مقبرة الشهدا بوده است. حسام السلطنه مى گوید: مسجد الثنایا ... داراى صحن كوچك و  گنبدى است، به درون آن رفته، در محرابش دو ركعت نماز خواندیم و این مسجد بالاتر از بقعه حمزه، در شمال آن واقع است. این مسجد در محلى ساخته شده كه عتبة بن ابى وقّاص دندان مبارك رسول خدا(صلى الله علیه وآله) را شكست. اكنون مسجدى بالاتر از مقبره حمزه، در ابتداى محله احد ـ كه امتداد محله در داخل شعب است ـ وجود دارد. به نظر مى رسد همان مسجد ثنایا باشد. با این حال، پس از تخریب این مسجد بعید است كه كسى جرأت بازسازى آن را یافته باشد. بنابر این، باید گفت مسجد یاد شده از میان رفته است.
 
میرزا محمد مهندس در سال 1294 نوشته است: به فاصله سه ربع ساعت از مدینه، مرقد حضرت حمزه سید الشهدا... است و در شمالش به بُعد پانصد قدم، تقریباً محل صدمه خوردن دندان مبارك حضرت رسول الله ... و در هشتصد و شانزده قدمى مقبره حضرت حمزه، در انتهاى درّه مسجدى است كه حضرت رسول الله در روز احد در حالت جراحت و به تنهایى در این مكانى كه مسجد است نماز خوانده اند و حضرت صادق به عقبة بن خالد فرمودند كه در این مسجد نماز بخوان.
 
سخن امام صادق(علیه السلام) چنین است: «فَإِذَا قَضَیْتَ هَذَا الْجَانِبَ أَتَیْتَ جَانِبَ أُحُد فَبَدَأْتَ بِالْمَسْجِدِ الَّذِی دُونَ الْحَرَّةِ فَصَلَّیْتَ فِیهِ ثُمَّ مَرَرْتَ بِقَبْرِ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَسَلَّمْتَ عَلَیْهِ ثُمَّ مَرَرْتَ بِقُبُورِ الشُّهَدَاءِ فَقُمْتَ عِنْدَهُمْ فَقُلْتَ السَّلامُ عَلَیْكُمْ یَا أَهْلَ الدِّیَارِ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَ إِنَّا بِكُمْ لاحِقُونَ ثُمَّ تَأْتِی الْمَسْجِدَ الَّذِی كَانَ فِی الْمَكَانِ الْوَاسِعِ إِلَى جَنْبِ
 
الْجَبَلِ عَنْ یَمِینِكَ حِینَ تَدْخُلُ أُحُداً فَتُصَلِّی فِیهِ فَعِنْدَهُ خَرَجَ النَّبِیُّ(صلى الله علیه وآله) إِلَى أُحُد حِینَ لَقِیَ الْمُشْرِكِینَ فَلَمْ یَبْرَحُوا حَتَّى حَضَرَتِ الصَّلاةُ فَصَلَّى فِیهِ ثُمَّ مُرَّ أَیْضاً حَتَّى تَرْجِعَ فَتُصَلِّیَ عِنْدَ قُبُورِ الشُّهَدَاءِ مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكَ».
 
مسجد نخست، كه «دون الحرّه» از آن یاد شده، باید یكى از دو مسجدى باشد كه در راه اُحد است; «مسجد الدرع» یا «مسجد المستراح». اما مسجد دیگرى كه در كنار كوه دست راست به عنوان محلّ نماز خواندن رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از آن یاد شده، جایى جز مسجد فسح، كه شرح آن گذشت، نیست. مردم به این مسجد رفت و آمد داشته اند.
 
در جستجویى كه مؤلف در روز شنبه 25 ذى قعده 1416 (5 فروردین ماه 1375 ش) از منطقه احد داشت، روشن شد كه در حال حاضر مسجدى با نام «مسجد الثنایا» وجود ندارد یا به هر حال ما آن را نیافتیم. این در حالى است كه تصویر مخروبه آن در برخى از كتابها موجود است. در قسمت شمالى مقبرة  الشهداء، در حارّه یا محلّه احد، چند مسجد هست; یكى از آنها كه تقریباً در شمال شرقى مزار حمزه با زاویه بسیار كم قرار دارد و در پانصد قدمى مقبرة الشهداء مى شود، مسجد السطحى است. امید داشتیم كه این مسجد همان مسجد ثنایا باشد، اما كسى از محلى ها نتوانست كمك كند. مسجد الرداده با فاصله بیشتر و مسجدى نیز كه تابلوى آن شكسته بود و گویا نامش «مسجدالموت» بود، در بخش شمال شرقى مقبره وجود داشت.