خیبر و فدك
 
به جز یهودیانى كه در مدینه زندگى مى كردند، شمارى یهودى در منطقه خیبر در فاصله 165 كیلومترى شمال مدینه زندگى مى كردند. این جماعت در تعدادى قلعه زندگى مى كردند وبراى زراعت به بیرون از قلعه ها مى آمدند. منطقه خَیبر به لحاظ زراعى منطقه اى حاصلخیز، با آب و آبادانى فراوان و از بهترین مناطق حجاز بوده است. بیشترین محصول آن خرما بوده و وفور این محصول تا اندازه اى بود كه بردن خرما به خیبر مورد طعنه بوده است.(1) مركز فعلى منطقه خیبر شهر «الشُرَیْف» است.(2)
 
یهودیان خیبر پس از ماجراى بنى نضیر و بنى قریظه، به شمارى از سران یهودى مانند سلاّم بن ابى الحقیق و حُیَى بن اخطب پناه داده بودند، به توطئه بر ضد پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى پرداختند. به همین دلیل، در محرم سال هفتم هجرى مورد هجوم سپاه اسلام قرار گرفتند. در این حملات، قلعه هاى یهودى مانند قلعه ناعم، قموص و... یكى پس از دیگرى سقوط كرد و به دست مسلمانان افتاد. در یكى از همین قلعه ها است كه مرحب یهودى به دست امام على(علیه السلام) به قتل مى رسد. یكى از قلعه ها در حصار ماند و از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) خواستند كه اگر مال و جانشان محفوظ باشد، هر شرطى را مى پذیرند. مردم فدك نیز كه در فاصله چندكیلومترى در شرق خیبر و در واقع نزدیك تر به مدینه بودند، همین آمادگى را اعلام كردند. بدین ترتیب فدك بدون جنگ به پیامبر(صلى الله علیه وآله) واگذار شد. این قبیل اموال به لحاظ فقهى، اختیار كاملش در دست پیامبر بود كه آن حضرت آن را به فاطمه زهرا(علیها السلام) بخشید; اما همان گونه كه معروف است پس از رحلت پیامبر، فدك به تصرف حكومت وقت درآمد. در حال حاضر به جاى فدك شهرى آباد و پررونق با نام الحائط قرار دارد.(3)
 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
 
1 . مثل بردن زیره به كرمان.
 
2 . نكـ : معجم المعالم الجغرافیه فى السیرة النبویه، ص 118. میان مدینه و الشریف 163 كیلومتر فاصله است.
 
3 . در این باره بنگرید به: مدینه شناسى، ج 2، بخش مربوط به نبرد خیبر; و نیز مقاله فدك نماد مظلومیت اهل بیت از محمدتقى رهبر، در مجله «میقات حج»، ش 34، زمستان 79، ص 183ـ158